Waarom mensen intentioneel of onbewust nepnieuws verspreiden door middel van social media

02 juni 2023

Dit is een deel van een uiteenzetting getiteld “Hoe werkt nepnieuws en wat kan er tegen gedaan worden?” dat ik in samenwerking met een aantal vrienden voor een schrijfopdracht voor NLT geschreven heb.

In 2018 lazen 68% van Amerikanen hun nieuws via social media (Shearer & Matsa, 2018). Veruit het populairst was Facebook, gevolgd door Twitter en Reddit. Het is dus ook niet verbazingwekkend dat het meeste nepnieuws ook via social media verspreid wordt. Hopp et al. (2020) laten aan de hand van een studie van Mourão en Robertsons (2019) zien dat nepnieuws artikelen vooral via Facebook en Twitter gedeeld werden. Maar waarom verspreiden mensen eigenlijk nepnieuws?

Nepnieuws verspreiden met politiek doeleinde

Allereerst zijn er mensen die nepnieuws maken voor politieke doeleinden. Denk bijvoorbeeld aan het beïnvloeden van verkiezingen, zoals bij de Amerikaanse verkiezingen van 2016 (Baccarella et al., 2018) en het Brexit referendum in Groot-Brittanië. Deze vorm van nepnieuws verspreidt zich snel over social media omdat mensen het re-sharen. We hebben een aantal redenen gevonden waarom mensen dit zouden doen.

Soms is het zo dat mensen dit soort informatie re-sharen omdat ze niet beter weten, bijvoorbeeld omdat ze hun bronnen niet goed factchecken of omdat ze goede of betrouwbare bronnen verkeerd interpreteren en daardoor verkeerde conclusies trekken.

Een andere reden dat mensen politiek nepnieuws delen is omdat ze de mainstream media niet vertrouwen en daarom “alternatieve” nieuwsvormen zoeken. Hopp et al. (2020) concludeerden dat er een omgekeerd verband is tussen het vertrouwen in de mainstream media en de hoeveelheid counter-media (nepnieuws) dat door een individu gedeeld wordt.

Tot slot re-sharen mensen vaak nepnieuws dat met een politiek motief gemaakt is omdat het overeenkomt met hun wereldbeeld (een vorm van confirmation bias) of hun mening en/of politieke standpunt (een vorm van ideologische bias). Ze proberen dan andere mensen te overtuigen van hun wereldbeeld (Cegarra-Navarro et al., 2021). Daarnaast kunnen ze geloven dat het goed is voor hun reputatie of sociale status (Hopp et al., 2020).

Nepnieuws delen als een vorm van roddelen

Er zijn wetenschappers die het delen van nepnieuws als een vorm van roddelen zien, omdat er veel parallellen te leggen zijn tussen roddelen en het delen van sensationele posts op social media.

Social media platforms hebben algoritmes gemaakt die bepalen welke posts worden aanbevolen aan een gebruiker. Deze algoritmes zijn zo geprogrammeerd dat gebruikers posts te zien krijgen van mensen die op ze lijken; als ze bijvoorbeeld dezelfde interesses of mening hebben. Het effect hiervan is dat de gebruiker in zijn tijdlijn vooral posts ziet van gelijkgestemden die ongeveer hetzelfde gedachtegoed als hij hebben. Daardoor is er geen tegengeluid meer. Dit is vergelijkbaar met een situatie waarin geroddeld wordt; dan zijn de doelwitten van de roddels ook afwezig.

Daarnaast wordt het plaatsen van sensationele posts gestimuleerd omdat deze meer engagement krijgen, zoals likes en comments, en daardoor beter presteren (Bourbon, 2021). Ook blijkt uit onderzoek dat mensen posts die hun wereldbeeld bevestigen meer likes en comments geven (Hopp et al., 2020). Volgens Bourbon (2021) kan engagement zoals likes en comments gezien worden als een soort sociaal signaal: “ik ben het met je eens”. Onder andere daardoor geeft het plaatsen van sensationele posts (waaronder nepnieuws) dus sociale status. Dit is vergelijkbaar met de sociale functie van roddelen, waarbij iemand bondgenoten binnen een groep creëert.

Tot slot is de gebruiker online vaak anoniem, waardoor er maar weinig consequenties zijn voor wat hij allemaal zegt. Dit zorgt ervoor dat de nadelen die normaal bij roddelen kan ondervonden kunnen worden, zoals een slechte reputatie of dat anderen hem niet meer vertrouwen, niet meer van toepassing zijn (Bourbon, 2021).

Al deze factoren samen zorgen ervoor dat social media de ideale omgeving is voor het verspreiden van roddels. Net als bij roddels heeft nepnieuws ook (voor de persoon die het deelt) geen waarde als informatie, alleen maar sociale waarde: het doet er niet toe of het klopt, als het maar goed voor zijn/haar sociale status is.

Uit de hand gelopen grappen

Nepnieuws wordt echter niet altijd met bewust kwade intenties verspreid. In sommige gevallen begint nepnieuws ook als een grap. Cegarra-Navarro et al. (2021) noemen dit “good counter-knowledge”: feitelijk incorrecte informatie die niet met slechte intenties gemaakt is.

Cegarra-Navarro et al. (2021) refereren aan een andere studie (Cegarra-Navarro et al., 2014) waarin de conclusie wordt getrokken dat counter-knowledge inherent niet slecht is: het is alleen maar incorrecte informatie. Het zijn vervolgens de individuen die het verspreiden die deze (incorrecte) informatie voor goed (bijv. parodieën of satire) of voor slecht (bijv. nepnieuws) kunnen inzetten.

Een voorbeeld van deze vorm van “good counter-knowledge” zijn parodieën. Mensen delen die ook vaak omdat ze het grappig vinden. Helaas kunnen dat soort grapjes uit de hand lopen omdat mensen het echt gaan geloven. Dit soort informatie kan dan ook verkeerd geïnterpreteerd worden als “feit” en verder verspreid worden (Cegarra-Navarro et al., 2021). Daardoor kan een onschuldige grap veranderen in wat praktisch nepnieuws is.

Nepnieuws betaalt goed

Al deze zaken worden verbonden door één gemeenschappelijke factor: de posts zijn vaak sensationeel. Mensen houden nou eenmaal van het lezen van sensationele posts, en het gevoel dat ze iets weten dat ze niet horen te weten. Hierdoor krijgen dat soort posts meer aandacht: er zullen meer mensen op klikken en meer mensen zullen de posts re-sharen.

En dat betaalt nou eenmaal goed. Aan de ene kant natuurlijk voor de platforms, die op je aandacht uit zijn. Als jij meer tijd op de app besteedt, kunnen ze meer advertenties verkopen. En sensationele posts zoals nepnieuws zijn nou eenmaal heel goed in het vinden en behouden van iemands aandacht (Zeldman, 2019). Daarom zijn hun algoritmes zo geprogrammeerd dat sensationele posts het heel goed doen. Helaas kan een algoritme niet zien of het om een celebrity-schandaal of nepnieuws gaat. In andere woorden: een algoritme weet niet wat wel of niet waar is. Het resultaat: nepnieuws verspreidt zich 6x zo snel als regulier nieuws.

Aan de andere kant is het voor de schrijvers van nepnieuws ook heel erg lucratief. Volgens een nieuwsartikel van Ohlheiser (2016) kan het schrijven van aantrekkelijk nepnieuws wel tot 10.000 dollar per maand opbrengen.

In conclusie wordt nepnieuws vooral gedeeld via social media. Mensen kunnen dit doen met verschillende motieven: politieke doeleinden zoals het beïnvloeden van verkiezingen, nepnieuws als een vorm van roddel, het maken en delen van grappen zoals parodieën of het met opzet schrijven van nepnieuws omdat het goed betaalt. Voor platformen is het promoten van nepnieuws erg voordelig omdat ze daardoor de aandacht van een gebruiker langer vasthouden en dus meer advertenties kunnen verkopen.

Bronnenlijst

Cegarra-Navarro, J-G., Bolisani, E., & Cepeda-Carrión, G. (2022). Linking good counter-knowledge with bad counter knowledge: the impact of evasive knowledge hiding and defensive reasoning. Journal of knowledge management, 26(8). 2038-2060.

Shearer, E., & Matsa, KE. (2018). News Use Across Social Media Platforms 2018. (Pew Research Center, Washington, D.C.). Geraardpleegd van https://www.pewresearch.org/journalism/wp-content/uploads/sites/8/2018/09/PJ_2018.09.10_social-media-news_FINAL.pdf

Zeldman, J. (2019, 11 april). Nothing Fails Like Success. Geraadpleegd op 27 mei 2023, van https://alistapart.com/article/nothing-fails-like-success/

Baccarella, CV., Wagner, TF., Kietzmann, JH., & McCarthy, IP. (2018). Social media? It’s serious! Understanding the dark side of social media. European Management Journal, 36(4). 431-438.

Bourbon, B., & Murimi, R. (2021). The Gossip Economy of Online Social Media. Workshop on Opinions, Intentions, Freedom of Expression,…, and Other Human Aspects of Misinformation Online, Geraadpleegd van https://events.kmi.open.ac.uk/misinformation/

Ohlheiser, A. (2016, 18 november). This is how Facebook’s fake-news writers make money. Geraadpleegd op 27 mei 2023, van https://www.washingtonpost.com/news/the-intersect/wp/2016/11/18/this-is-how-the-internets-fake-news-writers-make-money/

Hopp, T., Ferrucci, P., & Vargo, CJ. (2020). Why Do People Share Ideologically Extreme, False, and Misleading Content on Social Media? Human Communication Research, 33(3). 357-384.